Unieważnienie kredytu walutowego a odfrankowienie – na czym polega różnica?

Kredyty walutowe (np. denominowane we frankach, euro czy dolarach) pozwalały wielu klientom na korzystniejsze finansowanie nieruchomości. Jednak wiązały się z istotnym ryzykiem kursowym – wahania kursów walut podnosiły wysokość rat i całkowity koszt pożyczki. Gdy kurs np. franka gwałtownie wzrósł w latach 2010–2015, spłata kredytu stała się dla wielu osób bardzo kosztowna. W efekcie powstały dwie główne koncepcje prawne rozwiązania tego problemu: unieważnienie umowy kredytu walutowego lub jej „odfrankowienie” (usunięcie wadliwych klauzul). Poniżej objaśniamy oba pojęcia i ich praktyczne skutki.

Odfrankowienie kredytu walutowego

Odfrankowienie polega na wyeliminowaniu z umowy kredytu wszystkich abuzywnych klauzul waloryzacyjnych (np. przeliczeniowych związanych z kursem CHF) przy zachowaniu obowiązywania pozostałych postanowień umowy. Oznacza to, że po usunięciu tych zapisu kredyt traktuje się jakby od początku był udzielony w złotych. Dzięki temu saldo zadłużenia kredytobiorcy ulega obniżeniu, a razem z nim – wysokość rat i koszt odsetek. Odfrankowienie eliminuje ryzyko kursowe – bank musi zwrócić nadpłacone środki wynikające ze wzrostu kursu waluty. Jednocześnie umowa nadal obowiązuje, więc kredytobiorca kontynuuje spłatę po przełożeniu na PLN. Inaczej mówiąc: zmienia się sposób liczenia rat na bardziej korzystny dla klienta, ale umowa kredytowa nie jest całkowicie wygaszana.

Najważniejsze cechy odfrankowienia:

• Usunięcie klauzul walutowych – wyłączenie abuzywnych postanowień o przeliczeniu kredytu na obcą walutę.
• Przeliczenie zadłużenia na złote – kredyt obniża się do poziomu równowartości początkowej w PLN, a oprocentowanie (np. LIBOR na WIBOR) jest dostosowane w umowie.
• Klient nie jest narażony na dalszy wzrost kursu waluty – zwracane są dotychczasowe nadpłaty wynikające z wyższych rat.
• Umowa wciąż obowiązuje – kredytobiorca musi dalej spłacać raty (choć na nowych, niższych warunkach).

Odfrankowienie kiedyś było popularnym rozwiązaniem – sądy usuwały z umów nieuczciwe zapisy przeliczeniowe, pozostawiając je resztę umowy. Obecnie jest stosowane coraz rzadziej, ponieważ orzecznictwo (w tym SN i TSUE) uznaje, że po wykreśleniu takich klauzul umowa często traci sens ekonomiczny i nie może być dalej wykonywana. Jednak dla klienta skutkiem odfrankowienia jest z reguły niższy dług do spłaty i mniejsze raty, co poprawia jego sytuację finansową.

Unieważnienie umowy kredytu walutowego

Unieważnienie (nieważność) oznacza, że umowa kredytu walutowego jest uznana przez sąd za nieważną od początku (ex tunc). W praktyce traktuje się ją tak, jakby nigdy nie została zawarta. Wówczas obie strony muszą się wzajemnie rozliczyć na zasadzie teorii dwóch kondykcji: każda strona oddaje drugiej to, co od niej otrzymała. Dla kredytobiorcy oznacza to przede wszystkim:

• Zwrot otrzymanych środków: bank oddaje wszystkie kwoty wypłacone w ramach kredytu (wypłacony kapitał), pomniejszone o dotychczasowe spłaty kapitałowe dokonywane przez kredytobiorcę.
• Brak dalszych rat: po unieważnieniu kredytobiorca nie spłaca pozostałej części zobowiązania (konto kredytu jest rozliczone).
• Brak wpisu w BIK: skutek prawny unieważnienia powoduje, że pożyczka przestaje istnieć – nie trzeba już spłacać kredytu ani nie generuje się dług w BIK.

Podsumowując: w efekcie sąd usuwa całe zobowiązanie – klient odzyskuje wpłaty (raty, prowizje, odsetki) przekazane bankowi, a bank odzyskuje pieniądze przekazane klientowi (kapitał). Z punktu widzenia kredytobiorcy unieważnienie zwykle oznacza znaczące korzyści finansowe – zwrot nadpłat i zakończenie spłaty.

TSUE podkreślił, że umów frankowych nie da się „naprawiać”. W wyroku C-260/18 (sprawa Dziubak) Trybunał orzekł wprost: „Jeśli umowa zawiera niedozwolone postanowienia, nie może zostać ‘naprawiona’ – musi zostać uznana za nieważną w całości”.

Różnice prawne i skutki dla kredytobiorcy

Poniżej zestawiono kluczowe różnice między odfrankowieniem a unieważnieniem kredytu oraz ich finansowe skutki:

• Status umowy: w odfrankowieniu umowa pozostaje w mocy (po wykreśleniu klauzul walutowych), natomiast w unieważnieniu umowa przestaje obowiązywać (jest traktowana jak nigdy niezawarta)lsn.pl.
• Wysokość rat: przy odfrankowieniu raty nadal są płacone – lecz znacznie niższe, bo wyliczone w złotych. Przy unieważnieniu dalsze raty przestają być wymagalne (po rozliczeniu kapitału) sn.pl.
• Zwrot środków: odfrankowienie prowadzi do zwrotu tylko nadpłaconych rat wynikających z przewalutowania, a kredyt zostaje skorygowany do poziomu początkowego. Po unieważnieniu bank oddaje kredytobiorcy wszystkie uiszczone świadczenia (rata, prowizje, odsetki), a kredytobiorca oddaje bankowi całą otrzymaną kwotę kapitału.
• Ryzyko walutowe: odfrankowienie neutralizuje ryzyko kursowe na przyszłość – kredyt stał się de facto złotowy. Po unieważnieniu ryzyko nie występuje wcale, bo kredyt nie istnieje jako obciążenie.
• Wpis BIK: przy odfrankowieniu kredyt nadal figuruje w rejestrach (bo umowa trwa, chociaż na nowych zasadach); przy unieważnieniu kredytu wpis zostaje usunięty – nie ma „zaległego zobowiązania” do zgłoszenia.
• Skutki prawne: odfrankowienie wymaga zachowania umowy i kontynuacji postępowania (ponadto bank musi zaktualizować księgi i tabele), natomiast unieważnienie oznacza zakończenie sprawy po sądowym rozliczeniu.

W wyroku TSUE C-396/24 z czerwca 2025 r. podkreślono jeszcze jeden istotny aspekt: po unieważnieniu umowy bank nie może żądać od kredytobiorcy zwrotu całego nominalnego kapitału bez uwzględnienia wcześniejszych spłat. Oznacza to, że przy rozliczeniu nie zwraca się konsumentowi nadpłat odsetkowych, a każda ze stron „oddaje temu, co otrzymała”. Dzięki temu konsumenci nie są narażeni na dodatkowe roszczenia banku po wygraniu sprawy (np. na zwrot całej pierwotnej kwoty kredytu).

Orzecznictwo polskie i TSUE (2024–2025)

Aktualne wyroki polskich sądów oraz Trybunału Sprawiedliwości UE znacznie rozwiały wątpliwości frankowe. Polskie sądy powszechne w większości przypadków (zgodnie z linią SN) przesądzają już o unieważnieniu umów frankowych, jeśli zawierają niedozwolone klauzule. Uchwała SN z 25 kwietnia 2024 r. (III CZP 25/22) stanowi, że po wykreśleniu abuzywnego mechanizmu kursowego nie da się zastąpić go innym rozwiązaniem, dlatego cały kredyt przestaje obowiązywaćsn.pl. W praktyce już w 2024 r. dominuje unieważnienie umów: tylko nieliczne wyroki dotyczą odfrankowienia (a te podlegają zwykle apelacji) sn.pl.

TSUE wielokrotnie orzekł na korzyść konsumentów frankowych. Oprócz wspomnianej sprawy Dziubak (C-260/18) i najbardziej aktualnego C-396/24 z czerwca 2025 r. warto wymienić:

• TSUE Zabitoń (C‑347/23, październik 2024): trybunał rozszerzył definicję „konsumenta” w dyrektywie 93/13. Uznał, że osoba fizyczna zaciągająca kredyt hipoteczny pod wynajem jednej nieruchomości, nieprowadząca w tym celu działalności gospodarczej, pozostaje konsumentem w rozumieniu prawa unijnego. To potwierdza ochronę praw kredytobiorców niezaangażowanych w biznes.
• TSUE C-396/24 (czerwiec 2025): jak wyżej, zakazał bankom żądać po unieważnieniu pełnego kapitału bez uwzględnienia wcześniejszych spłat.
• (Przykład SN) Wcześniejsze uchwały SN (np. III CZP 6/21 z 2021) również wskazywały, że abuzywna klauzula walutowa powoduje nieważność umowy jako całości i stosuje zasadę dwóch kondykcji.

Te orzeczenia wzmacniają ochronę frankowiczów i jasno pokazują, że sądy – zarówno krajowe, jak i unijne – preferują likwidację problematycznego długu (unieważnienie umowy) nad „leczeniem” samej umowy.

Podstawa prawna

Podstawą prawną rozpatrywania spraw frankowych jest przede wszystkim Kodeks cywilny. Zgodnie z art. 58 §1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą lub mająca na celu jej obejście jest nieważna. Przepis ten nakłada sankcję nieważności na umowy z abuzywnymi postanowieniami. Art. 385^1 k.c. definiuje z kolei klauzule niedozwolone: „postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione indywidualnie, nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami”. Oznacza to, że abuzywne klauzule walutowe w umowach konsumenckich są niewiążące, a umowa może być poddana sankcji (zazwyczaj nieważności).

Ponadto polskie prawo bankowe i ustawa o kredycie konsumenckim (2011) przewidują zakazy i ograniczenia dla kredytów walutowych konsumentów. Prawo bankowe zakazuje od 2016 r. udzielania nowych hipotecznych kredytów w obcej walucie osobom fizycznym. Ustawa o kredycie konsumenckim nakłada surowe wymogi informacyjne i sankcje za naruszenia przy udzielaniu takiego kredytu. Poziom UE uregulowały dyrektywy, m.in. dyrektywa 93/13/EWG o nieuczciwych warunkach konsumenckich (transponowana przez art. 385^1 k.c.), oraz dyrektywa 2014/17/UE (tzw. MCD), która zakazuje nowych kredytów hipotecznych indeksowanych lub denominowanych do waluty obcej. Wszystkie te przepisy razem chronią konsumentów przed pułapkami kredytów walutowych.

Pomoc prawna i Lex Profit

Problemy frankowe wymagają specjalistycznej wiedzy i doświadczenia. Kancelaria Lex Profit od lat zajmuje się kompleksową obsługą konsumentów w sprawach „frankowych” i walutowych. Oferujemy profesjonalną analizę umowy kredytowej pod kątem wad prawnych oraz reprezentację w postępowaniu sądowym na każdym etapie. Nasi prawnicy pomogą ocenić szanse na odfrankowienie lub unieważnienie umowy, przygotują pozew i dochodzą zwrotu nienależnie pobranych kwot. Dzięki aktualnej znajomości orzecznictwa TSUE i SN skutecznie dbamy o interesy kredytobiorców. Jeśli masz kredyt walutowy i zastanawiasz się nad możliwymi rozwiązaniami – skontaktuj się z nami, chętnie przeprowadzimy Cię przez cały proces prawny.

Źródła: Analiza przepisów i orzecznictwa polskiego i unijnego, m.in. art. 58 i 385^1 k.c., wyroki TSUE (C‑260/18, C‑347/23, C‑396/24) i uchwała SN III CZP 25/22